Kurt Hahn

Kurt Hahn

Ο Kurt Matthias Robert Martin Hahn γεννήθηκε από Εβραίους γονείς, τον Oscar, πλούσιο Εβραίο βιομήχανο, και τη Charlotte Hahn το γένος Landau, στις 5 Ιουνίου 1886 στο Βερολίνο. Μεγάλωσε στο Βερολίνο (Wilhelmsgymnasium) και σπούδασε φιλοσοφία και κλασική φιλολογία στα Πανεπιστήμια του Βερολίνου (1904-1906), της Χαϊδελβέργης, του Freiburg, του Göttingen (1906-1910) και στο Κολλέγιο Christ Church της Οξφόρδης (1911-1914). Ο Hahn αντιμετώπιζε διάφορα προβλήματα υγείας .To 1912 o χειρουργός V. Horsley πραγματοποίησε την πρώτη επέμβαση για να τον απαλλάξει από ισχυρές κεφαλαλγίες που προκαλούσε η στένωση του λεγόμενου αγωγού του Σύλβιους που επέτεινε την πίεση του εγκεφαλονωτιαίου υγρού του εγκεφάλου. Οι περιπέτειες της υγείας του ενέπνευσαν τον Hahn που έλεγε συχνά ότι «η αναπηρία σου είναι η ευκαιρία σου». Το 1914 προσελήφθη στο γερμανικό υπουργείο εξωτερικών, στην υπηρεσία γνωστή ως «Zentralstelle für Auslandsdienst», για να παρακολουθεί τον βρετανικό τύπο. Εκεί εξέφραζε τη διαφωνία του για τον τορπιλισμό πλοίων που μετέφεραν πολίτες.

Το 1918 προσελήφθη ως ιδιαίτερος γραμματεύς του Πρίγκηπα Μαξ του Μπάντεν, του τελευταίου αυτοκρατορικού Καγκελλαρίου της Γερμανίας. Ως ακόλουθος του Dr Melchior τον Φεβρουάριο του 1919 ο Hahn πρωτοστάτησε στην προετοιμασία της «Heidelberger Vereinigung» ιδρυθείσης από μία πολιτική ένωση πολιτών (μεταξύ των οποίων οι Max von Baden, Max Weber, Robert Bosch). Σκοπός της «Heidelberger Vereinigung» ήταν να προσφέρει στη Γερμανία επιχειρήματα κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων στις Βερσαλλίες, που κατέληξαν στη Συνθήκη των Βερσαλλιών, ώστε να διευθετηθεί μία «Frieden des Rechts und der Gerechtigkeit» υπέρ της Γερμανίας, κατά τα δεκατέσσερα σημεία του σχεδίου του Woodrow Wilson. Τον Ιούνιο του 1919, όταν ο Μαξ του Μπάντεν αποσύρθηκε από την ενεργό πολιτική ζωή, τότε μαζί με τον Hahn πήγαν στο Ζάλεμ (Salem) και ο Hahn τον βοήθησε να γράψει τα απομνημονεύματά του Memoirs and Documents (δημος. το 1927).

Schule Schloß Salem

Στις 14 Απριλίου 1919 ο Kurt Hahn ίδρυσε το πρώτο πειραματικό σχολείο Schule (Landerziehungsheim) Schloß Salem (Baden), με την οικονομική στήριξη του πρίγκηπα Μαξ, ο οποίος του προσέφερε για τον σκοπό αυτό το ανάκτορό του (παλαιότερα μοναστήρι Κιστερκιανής αδελφότητας) στις όχθες της λίμνης Κωνστάντζα στη νότια Γερμανία (το σχολείο αυτό λειτουργεί μέχρι σήμερα). Από το 1920 μέχρι το 1933 ο Kurt Hahn διηύθυνε το πειραματικό σχολείο, διδάσκοντας παραλλήλως ιστορία, πολιτικά, αρχαία ελληνικά, Σαίξπηρ και Σίλλερ. Εκεί, ως αντίσταση στην επιρροή του Χίτλερ, προσπαθούσε να εξαπλώσει τις δημοκρατικές παιδαγωγικές ιδέες, αλλά συνελήφθη στις 11 Μαρτίου 1933 από το ναζιστικό καθεστώς και παρέμεινε φυλακισμένος για έξι ημέρες (ήδη το 1923 δεξιοί εξτρεμιστές σχεδίαζαν να απαγάγουν τον Hahn). Με τη μεσολάβηση Άγγλων φίλων του (κυρίως του Ramsay MacDonald) αφέθηκε ελεύθερος και τον Ιούλιο διέφυγε στην Αγγλία.

Gordonstoun School

Το 1933 ίδρυσε και το δεύτερο πειραματικό σχολείο σε εγκαταλελειμμένο κάστρο στον βορρά της Σκωτίας, το Gordonstoun School για άρρενες (γνωστό ως «British Salem School»), στο οποίο φοίτησε και ο Πρίγκηπας Φίλιππος της Ελλάδος, που το 1947 νυμφεύτηκε την Ελισάβετ, τη μετέπειτα Βασίλισσα της Αγγλίας. Το Gordonstoun διευθύνει ο ίδιος μέχρι το 1953, οπότε και επιστρέφει στα πατρογονικά του στο Hermannsberg της Γερμανίας. Στη γραμμή του Ζάλεμ και του Gordonstoun ο Hahn ιδρύει και άλλα σχολεία: Ανάβρυτα (Ελλάδα, 1949), Louisenlund (Γερμανία, 1949), Battisborough, (Αγγλία, 1955), Rannoch (Σκωτία, 1959), Box Hill (Αγγλία, 1959), Athenian School (ΗΠΑ, 1965).

Στις 15 Δεκεμβρίου 1974 ο Hahn πέθανε στο Ravensburg της Γερμανίας και η κηδεία του τελέστηκε στις 20 Δεκεμβρίου στο Ζάλεμ. Για τον θάνατο του Hahn η λονδρέζικη εφημερίδα The Times σημείωναν ότι «κανείς άλλος στις μέρες μας δεν δημιούργησε πιο πρωτότυπες ιδέες και, συγχρόνως, διέθετε το χάρισμα να τις θέσει σε εφαρμογή».

Ο Hahn, εκκεντρική αλλά παιδαγωγικώς χαρισματική προσωπικότητα, δεν ακολούθησε ακαδημαϊκή σταδιοδρομία, καθώς δεν επεδίωξε πανεπιστημιακούς τίτλους και δεν αναλώθηκε σε συγγραφικό έργο, αλλά αφιέρωσε τη ζωή του στην εφαρμογή των παιδαγωγικών του ιδεών. Βαθύς γνώστης της αρχαίας ελληνικής Γραμματείας και θαυμαστής της Πολιτείας του Πλάτωνος (στο επίκεντρο της οποίας αναπτύσσεται το απαράμιλλο περί παιδείας πλατωνικό όραμα) –το 1910 δημοσίευσε μία νουβέλα («Frau Elses Verheissung») με εκπαιδευτικά θέματα εμπνευσμένος από την αρχαία Ελλάδα και κυρίως τον Πλάτωνα– ο Kurt Hahn επηρεάστηκε από τον Πλάτωνα αλλά και μεταγενέστερους στοχαστές, τον Ιμμ. Καντ, τον Cecil Reddie και τον Hermann Lietz. Απαριθμούμε τους σπουδαιότερους εκπαιδευτικούς καρπούς του Hahn: Schule Schloß Salem (1920), Gordonstoun (1934), Duke of Edinburgh’s Award (1956), Outward Bound School (στο Aberdovey της Ουαλλίας, 1941), Atlantic College / United World Colleges (1962), Round Square Schools (1967), International Baccalaureate (1968).

Kurt Hahn

Αξίζει να επιμείνουμε στις πλατωνικές ρίζες του εκπαιδευτικού οραματισμού του ιδρυτή τέτοιων σχολείων. Από την παιδεία, επειδή ακριβώς διεισδύει στα βάθη της ανθρώπινης ψυχής, αρχίζει, κατά τον Πλάτωνα, το θεμελίωμα της καινούργιας πολιτείας, γι’ αυτό και στην Ακαδημία συνευωχούνταν οι ψυχές διαλεχτών νέων, με στόχο την καλλιέργεια του έρωτα, του οποίου την αναγωγική αίγλη δυναμώνει η πλατωνική παιδεία και τον ανυψώνει στην περιωπή δαιμόνιας δύναμης που συγκλονίζει την ψυχή και στρέφει το πνεύμα από την πρόσκαιρη στην αγέραστη και διαιώνια ομορφιά. Καθώς, για να αναδώσουν οι δυνάμεις της ανθρώπινης ψυχής, πρέπει να ανθίσουν μέσα της ο μύθος και ο λόγος, χρειάζεται η παιδεία και ο κατάλληλος οδηγός του πλατωνικού εφήβου, ο «δαιμόνιος ανήρ», ο Σωκράτης, που υποδεικνύει στον έφηβο να εγκαταλείψει τα βάναυσα για την αγάπη της ιδέας. Ο Hahn αναζητούσε στην παιδαγωγική σκέψη του τον έρωτα για τη δημιουργική νεότητα, αυτή την ανειρήνευτη δύναμη της ψυχής που με λαχτάρα να πραγματώσει την αντικειμενική του ανθρώπου μορφή παίρνει κάθε φορά μέσα στα ενεργήματα και στα θεωρήματα του πνεύματος ουσιαστική μορφή. Όπως η ιέρεια Διοτίμα σε τελευταία ανάλυση δεν έκανε τίποτε άλλο παρά να περιγράφει το θαυμαστό έργο της πλατωνικής Ακαδημίας, όπου καλοκαμωμένοι και ώριμοι νέοι συνδέονταν με αγνή και στέρεη φιλία, έτσι και ο Hahn φρονούσε ότι κάθε παιδί έφερε μέσα του εσώτερες πνευματικές δυνάμεις όπως την ικανότητα να προβαίνει σε κρίσεις επί ηθικών ζητημάτων, καθώς και ότι προτεραιότητα του σχολείου πρέπει να είναι και ο εφοδιασμός των μαθητών με τη δύναμη να αντιμετωπίσουν τις κοινωνικές ασθένειες (διάφορες εστίες παρακμής). Όσο για τη σωματική γυμναστική, πίστευε ότι κάθε νέο παιδί κουβαλούσε μέσα του τόσο τη φυσική ικανότητα όσο και τη φυσική ανικανότητα, οπότε επαφίεται στη δυνατότητα του εκπαιδεύοντος αφ’ ενός να προσδώσει σημασία στις ευκαιρίες για δύναμη και αφ’ ετέρου να το βοηθήσει να υπερβεί τις εγγενείς αδυναμίες. Εξ ου και η αφοριστική διατύπωσή του: «Διαθέτεις περισσότερες δυνάμεις μέσα σου απ’ ό,τι νομίζεις».

Kurt Hahn

Η διαφωνία του Hahn με τους συγχρόνους του επαγγελματίες παιδαγωγούς-θεωρητικούς της εκπαίδευσης και τον θεσμό των δημόσιων σχολείων, καθώς και η πικρή εμπειρία του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τον έκαναν να αναζητήσει περισσότερο βιώσιμες λύσεις, όπως παρατηρεί ο H. Röhrs. Η συχνά παρατηρούμενη αποτυχία να στρέψουν το παιδί σε ελκυστικές ενασχολήσεις που ταιριάζουν στο στάδιο της ανάπτυξής του, καθιστούσε τα κρατικά σχολεία ένα απλό μέσο προσέγγισης. Το ζήτημα για τον Hahn (υπέρμαχος της παιδαγωγικής του βιώματος Erlebnispädagogik) είναι να ενεργοποιήσει τη χαρά και τη δίψα του νέου για μάθηση μέσω δημιουργικών και ελκυστικών ενασχολήσεων. Επ’ αυτού είχε τη γνώμη ότι η αποδοχή της ευθύνης καθιστά την προσωπικότητα του αναπτυσσόμενου παιδιού λιγότερο ατομοκεντρική και την γεμίζει ενθουσιασμό. Λέγεται πως όταν κάποιος επίσημος Αμερικανός, ενόσω τον ξεναγούσε στο σχολείο του Ζάλεμ ο συνέταιρος του Hahn, Μαξ του Μπάντεν, υπέβαλε την ερώτηση για το ποιος λόγος έκανε τον Πρίγκηπα περήφανο για το συγκεκριμένο σχολείο του Ζάλεμ, ο Μαξ του απάντησε ότι δεν υπήρχε τίποτε πρωτότυπο και ότι τους είχαν εμπνεύσει όλα τα είδη και οι θεωρίες της εκπαίδευσης. Όταν ο Αμερικανός φίλος του αποκρίθηκε ότι οπωσδήποτε όλα τα πρότυπα σχολεία έπρεπε να διεκδικούν κάποια πρωτοτυπία, εκείνος απάντησε ότι «στην εκπαίδευση όπως και στην ιατρική, πρέπει να επωφελείται κανείς από τη σοφία χιλιετιών, διότι, αν χρειαστείς χειρουργό και σου προτείνει να προχωρήσει σε σκωληκοειδεκτομή με τον πλέον πρωτότυπο τρόπο, τότε καλύτερα θα κάνεις να αναζητήσεις άλλον χειρουργό».

Η έμφαση του Hahn στην «εμπειρική θεραπεία» ίσως έλκει θεωρητικώς την καταγωγή από τον Pestalozzi και τον Dewey, κι ίσως να εγκρύπτεται στη σκέψη του και η θεωρία του James για την ψυχολογική παρόρμηση ως μέσο αυτογνωσίας, όμως στο παιδαγωγικό του όραμα ο Hahn συνδύαζε τα ήδη εγνωσμένα με τις δυνατότητες του καινού συνδυασμού. Από τις πλέον γνωστές ρήσεις του Hahn ήταν η εξής: «Θεωρώ απώτερο σκοπό της εκπαίδευσης να εξασφαλίσει την επιβίωση των εξής ποιοτήτων: μιας επιχειρησιακής περιέργειας, ενός ακαταγώνιστου πνεύματος, εμμονή στην επιδίωξη, ετοιμότητα για λογική αυταπάρνηση, και, πάνω απ’ όλα, συμπόνια». Μολονότι η αντίληψή του για την υπηρεσία των άλλων και της ανθρωπότητας έχει την αρχή του σε παλιές αριστοκρατικές αξίες και αντιλήψεις, πάντως το ιδεώδες της παιδείας είναι πρωτίστως πλατωνικό.